Μία ιστορία αγώνων για την ποινικοποίησή του βιασμού μέσα στον γάμο

Ο βιασμός μέσα στο γάμο αποτελεί την πιο συνήθη –και την πιο ανεκτή- μορφή σεξουαλικής βίας. Από τη στιγμή που οι γυναίκες θα πουν τη λέξη «δέχομαι», αποποιούνται του δικαιώματός τους να πουν στο μέλλον «όχι» στους συζύγους τους. Το πρόσχημα της υποχρέωσης σεξουαλικής ικανοποίησης και του σεβασμού στα ιερά δεσμά του γάμου μόνο πόνο μπορεί να προκαλέσει στις συζύγους.

Της Τζοάννα Μπερκ

Μέχρι πρόσφατα –και συγκεκριμένα για την Ελλάδα έως το 2006- αυτή η μορφή σεξουαλικής κακοποίησης ήταν σύννομη. Για μια παντρεμένη γυναίκα ήταν αυτονόητη η συναίνεσή της σε κάθε συνεύρεση με το σύζυγό της. Δεν θα μπορούσε ποτέ να τον κατηγορήσει για βιασμό, καθώς ο νόμος προέβλεπε την «απαλλαγή από την ποινική ευθύνη λόγω έγγαμης σχέσης».
Αυτό δεν σήμαινε ότι είχε παραχωρηθεί στον σύζυγο κάθε δικαίωμα που αφορά το σώμα της συζύγου. Για παράδειγμα, απαγορευόταν η δολοφονία της. Ακόμα, η σύζυγος μπορούσε να ασκήσει δίωξη στον σύζυγό της για επίθεση ή ξυλοδαρμό. Σχετική ανάλυση, που αφορά τις κατηγορίες γυναικών εναντίον των συζύγων τους στην Αγγλία του 19ου αιώνα, αποκαλύπτει πως πολλές από αυτές τις επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν στην κρεβατοκάμαρα. Εύλογη είναι η διαπίστωση πως πολλές σύζυγοι ενδέχεται να χρησιμοποιούσαν πειστήρια σωματικής βίας για να προκαλέσουν την καταδίκη των σεξουαλικά βίαιων συζύγων τους.

Ο βιασμός της συζύγου βλάπτει τον σύζυγο

Στα μέσα του 19ου αιώνα, η υπόθεση ότι ο σύζυγος είχε την απόλυτη κυριαρχία πάνω στο σώμα της γυναίκας του αμφισβητήθηκε από φιλόσοφους, όπως ήταν ο Τζον Στιούαρτ Μιλ. Στο έργο του «Για την υποτέλεια των γυναικών» (1859), ο Μιλ αντιτάχθηκε στην υποχρέωση της συζύγου να συνευρεθεί με τον άντρα της. Ισχυρίστηκε πως αυτή η πράξη τοποθετεί τις παντρεμένες γυναίκες σε ακόμα πιο μειονεκτική θέση και από τις σκλάβες, οι οποίες δικαιούταν να «αρνηθούν στον αφέντη τους να δείξει τόση οικειότητα». Ο Μιλ κατέληγε στο προκλητικό συμπέρασμα πως ο γάμος αποτελούσε «τα μόνα δεσμά που αναγνώριζε ο νόμος. Η δουλεία έχει καταργηθεί δια νόμου, εκτός αν είσαι η ερωμένη του σπιτιού» (…)

Η θέση του Μιλ πως ο γάμος θα πρέπει να στηρίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό και την αγάπη, περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στους φεμινιστικούς κύκλους. Έως το 1870, ωστόσο, μεταρρυθμιστές ενός μεγαλύτερου εύρους φιλοσοφικής και πολιτικής τοποθέτησης άρχισαν να ζητούν από τους συζύγους να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους στο κρεβάτι. Πολλοί από αυτούς θεωρούσαν πως ο εξαναγκασμός της συζύγου σε συνεύρεση είναι λάθος, διότι βλάπτει τον ίδιο το σύζυγο. Οι βίαιοι σύζυγοι δέχονταν την προειδοποίηση πως οι πράξεις τους μπορεί να προκαλέσουν καρδιακούς σφυγμούς, να επηρεάσουν την πέψη τους και να προκαλέσουν μια γενική αδυναμία. Ακόμα, ενδέχεται να υπέφεραν από σπερματόρροια (έξοδος σπέρματος από την ουρήθρα χωρίς σεξουαλικό ερεθισμό), με αποτέλεσμα να έχαναν τις «γενετικές τους δυνάμεις». Τα συμπτώματα που θα βίωναν οι σύζυγοι έμοιαζαν πολύ με  αυτά του εμμονικού αυνανισμού. Ακόμα τα παιδιά που θα προέκυπταν με τη βία, ενδέχεται να κληρονομούσαν την αδυναμία του πατέρα τους και να γεννιόντουσαν με τάση στα «λάγνα πάθη και τις νοσηρές ορέξεις».
Αυτό το επιχείρημα ενάντια στον βιασμό εντός γάμου ήταν παραδόξως ιδιαίτερα δημοφιλές –και φυσικά όχι γιατί οι υποστηρικτές του πίστευαν στην ισότητα των δύο φύλων. Συνδεόταν με τη νέα αρρενωπότητα, η οποία αναδεικνυόταν στα τέλη του 19ου αιώνα. Η οικιακή σφαίρα γινόταν ξανά αντιληπτή ως ένα μέρος αναψυχής όπου οι σύζυγοι μπορούσαν να συνάψουν συντροφικές σχέσεις με τις συζύγους τους. Η ανδρική κυριαρχία στο σπίτι ήταν αδιαμφισβήτητη, ωστόσο οι «σύγχρονοι» σύζυγοι έπρεπε πλέον να έχουν τη διάθεση να συζητούν τις αποφάσεις τους με τις γυναίκες τους (…) Ακόμα και η αρχιτεκτονική εσωτερικού χώρου άλλαξε, προκειμένου να ανταποκριθεί στο νέο ιδανικό συντροφικότητας. Το κλασικό βικτωριανό σπίτι με τους αυστηρούς διαχωρισμούς (ένα διακριτό καθιστικό από το δωμάτιο ανάγνωσης, για παράδειγμα) σταδιακά μεταμορφώθηκε σε χώρους φιλικούς προς την οικογένεια, όπως είναι το «σαλόνι». Φυσικά, το νέο αυτό ιδανικό παρέμεινε αυτό που ήταν, μια φιλοδοξία. Ο βιασμός εντός του γάμου συνεχιζόταν και στα ανανεωμένα σπίτια, όμως ήταν πια λιγότερο ανεκτός και γινόταν πιο διακριτικά, αποτελούσε  ένα κοινό μυστικό. Προκειμένου το σπιτικό να διατηρήσει την αξιοσέβαστη θέση του, ο βιασμός έπρεπε να είναι αθέατος. Οι καλές σύζυγοι είναι αυτές που κλαίνε σιωπηλά.
Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε πως ο βιασμός εντός του γάμου θεωρείτο λάθος, όχι γιατί οι άνδρες και οι γυναίκες είναι ίσα ανθρώπινα όντα, αλλά γιατί οι γυναίκες διαφέρουν από τους άντρες. Είναι, για παράδειγμα, «από τη φύση τους» αγνές και αμόλυντες. Σταδιακά, σεξολόγοι των αρχών του 20ου αιώνα θεωρούσαν πως ο βιασμός εντός του γάμου ήταν λάθος διότι οι γυναίκες γίνονταν «ψυχρές». Αυτό παρέμεινε το κυρίαρχο επιχείρημα μέχρι τη σεξουαλική απελευθέρωση της δεκαετίας του ’60.

Ο αγώνας των φεμινιστριών

Προς τι αυτή η αντίσταση στην εξάλειψη της «απαλλαγής από την ποινική ευθύνη λόγω έγγαμης σχέσης»; Δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίστηκαν, από την οπτική της Εκκλησίας, πως η σεξουαλική επαφή μεταξύ συζύγων αποτελούσε την «ουσία του γάμου» και το «φάρμακο κατά της αμαρτίας». Υπήρξαν και άλλοι οι οποίοι αρνούνταν να πιστέψουν πως η σύζυγος θα μπορούσε να υποστεί ψυχολογικές βλάβες επειδή υποχρεώθηκε να συνευρεθεί με τον άντρα της, με τον οποίο είχε προηγουμένως αναπτύξει οικειότητα. Ένας εξέχων νομικός ισχυρίστηκε τη δεκαετία του ’50 πως «η αντίσταση κατά την ερωτική συνεύρεση αυξάνει τη σεξουαλική απόλαυση ορισμένων γυναικών». Υπήρχαν επιπλέον δυσκολίες για να προσκομιστούν ισχυρές αποδείξεις. Μήπως οι κατηγορίες περί βιασμού στηρίζονται στην εκδικητικότητα; Μήπως είναι ένα τέχνασμα για να εξαναγκαστεί ο σύζυγος να συναινέσει σε διαζύγιο;
Από τη δεκαετία του ’70, ωστόσο, οι φεμινίστριες εξεγέρθηκαν ενάντια σε τέτοιες πεποιθήσεις. Είτε είναι παντρεμένη είτε όχι, το σώμα μιας γυναίκας μπορεί να ανήκει μόνο σε ένα άτομο: στον εαυτό της. Η υπόθεση πως ένας σύζυγος μπορεί να ασκήσει έλεγχο πάνω στο σώμα της γυναίκας του είναι ένα ακόμα παράδειγμα πατριαρχικής κυριαρχίας.
Το επίκεντρο των φεμινιστριών μετατοπίστηκε από την πτυχή του βιασμού στα θεμέλια του καθεστώτος εξουσίας και κυριαρχίας των συζύγων έναντι των γυναικών. Ανέδειξαν στοιχεία που αποκάλυπταν πως πλέον του 14% των γυναικών έχουν βιαστεί τουλάχιστον μία φορά από τους συζύγους τους. Αντίθετα, λιγότερο του 1% των παντρεμένων γυναικών ανάφεραν πως βιάστηκαν από κάποιον άλλο εκτός του συζύγου τους. Σύμφωνα με άλλη μελέτη, περισσότερα από τα μισά θύματα βιασμού εντός του γάμου βίωσαν πιο έντονα τις επιπτώσεις της πράξεις αυτής, από ότι το 39% των θυμάτων βιασμών από άγνωστο θύτη. Ο βιασμός είναι μια κρυφή μορφή τραυματικής επίθεσης.

Ποινικοποίηση μετ’ εμποδίων

Οι φωνές των μεταρρυθμιστών άρχισαν σιγά σιγά να ακούγονται. Παρότι η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία, η Σοβιετική Ένωση, η Δανία, Η Σουηδία και η Νορβηγία έχουν θέσει εκτός νόμου το συζυγικό βιασμό, αυτός ξεκίνησε να ποινικοποιείται στις ΗΠΑ μόλις το 1976 (Νεμπράσκα) και στην Αγγλία και Ουαλία το 1992. Στην Ελλάδα, θεωρήθηκε κακούργημα το 2006. Ο βιασμός εντός γάμου δεν έχει ποινικοποιηθεί ακόμα σε όλο τον κόσμο, ενώ είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει ποινική καταδίκη. Οι ποινές για το βιασμό εντός γάμου παραμένουν χαμηλότερες για τον θύτη, από ότι στις περιπτώσεις που ο θύτης είναι άγνωστος στο θύμα. Και είναι εξαιρετικά συγκλονιστικό το γεγονός πως είναι μικρό το ποσοστό των θυμάτων που θα αποταθούν στις αστυνομικές αρχές (στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι μόλις 10%). Η συζήτηση για το αν οι σύζυγοι μεταξύ τους έχουν ισότιμες σεξουαλικές σχέσεις είναι αποκαλυπτική για τις σχέσεις των δύο φύλων εντός της κοινωνίας.

* Η Τζ. Μπερκ είναι καθηγήτρια στο Birkbeck College του Λονδίνου, έδρα Ιστορίας, Κλασικών Σπουδών και Αρχαιολογίας.

http://epohi.gr/viasmos-mesa-sto-gamo/