Του Κώστα Α. Κωνσταντίου
Τα ΜΜΕ, ανά τον κόσμο, φαίνεται να ακολουθούν το πρότυπο της ανδρικής κυριαρχίας
«Μόλις το 24% των ανθρώπων στις ειδήσεις είναι γυναίκες. 19% στην Κύπρο, 25% στη Δανία, 29% στη Φιλανδία, 27% στη Νορβηγία, 31% Σουηδία»
Συχνά τονίζεται στα Μέσα ο όρος «εργαζόμενη μητέρα» αλλά όχι τόσο συχνά ο όρος «εργαζόμενος πατέρας», κάτι που ενδυναμώνει το στερεότυπο της σύνδεσης των γυναικών με το σπίτι και των αντρών με την εργασία και αυτό αντανακλά σε εργασιακές ανισότητες.
Η φεμινίστρια και ακτιβιστής Nancy Fraser είχε πει ότι το κοινωνικό στάτους και ο αποκλεισμός είναι οι δύο τρόποι με τους οποίους γίνονται εφικτές οι διακρίσεις κατά των γυναικών και όποιων άλλων θεωρούνται κοινωνικά κατώτεροι.
Σήμερα η ανισότητα των φύλων και οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών υπάρχουν εντός και εκτός των Μέσων Ενημέρωσης, τόσο στην Κύπρο όσο και διεθνώς. Τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται κατά τη διάρκεια των καθημερινών κοινωνικών σχέσεων, στη δουλειά, στο σχολείο, στο διαδίκτυο, στην οικογένεια.
Το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου καταγράφει καθημερινά το λόγο των ΜΜΕ στην Κύπρο κάτω από την οπτική του φύλου, καθώς είμαστε μέλη της παγκόσμιας ερευνητικής ομάδας Global Media Monitoring Project, για τη συστηματική καταγραφή της εκπροσώπησης των γυναικών και των ανδρών στις ειδήσεις των ΜΜΕ ανά τον κόσμο.
Η κοινωνιολόγος Μαρία Αγγελή, συνεργάτης του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου, γνωστού ως MIGS, παρέθεσε στο βήμα της ημερίδας «Προκλήσεις για την Ελευθερία του Τύπου – η κατάσταση διεθνώς και στην Κύπρο» τα ευρήματά της σε σχέση με την Ισότητα των Φύλων στα Media.
Στην εισήγησή της παρουσίασε τον κύκλο της ανισότητας, ο οποίος, βάσει των όσων ανέφερε, λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα.
Οπως τόνισε, «τα ΜΜΕ δεν ευθύνονται αποκλειστικά για τις δομικές ανισότητες των φύλων, οι οποίες εξακολουθούν να υπάρχουν, παρά τους αιώνες των φεμινιστικών διεκδικήσεων και των κατακτήσεών τους.
Παρόλ’ αυτά, ως βασικός φορέας κοινωνικοποίησης και παραγωγής δημοσίου λόγου, τα ΜΜΕ παράγουν και αναπαράγουν δομικές ανισότητες στη βάση του φύλου», ανέφερε χαρακτηριστικά, καταγράφοντας στη συνέχεια, με τον όσο το δυνατόν πιο σφαιρικό τρόπο, τους τρόπους με τους οποίους τα ΜΜΕ αναπαράγουν τις ανισότητες των φύλων.
Η μιντιακή κυριαρχία των ανδρών
Τα ΜΜΕ, ανά τον κόσμο, φαίνεται να ακολουθούν το πρότυπο της ανδρικής κυριαρχίας. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με την κ. Αγγελή, στο μιντιακό προϊόν που απολαμβάνει το περισσότερο κύρος, στις ειδήσεις, οι άντρες υπερ-εκπροσωπούνται, αφού η φωνή τους κυριαρχεί έναντι της φωνής των γυναικών.
«Μόλις το 24% των ανθρώπων στις ειδήσεις είναι γυναίκες. 19% στην Κύπρο, 25% στη Δανία, 29% στη Φιλανδία, 27% στη Νορβηγία, 31% Σουηδία.
Η φωνή των γυναικών απουσιάζει από τις ειδήσεις δίνοντας το μήνυμα ότι η δράση, η εμπειρογνωμοσύνη και οι φωνές τους μάλλον δεν έχουν και τόση σημασία. Ετσι, η διάκριση σε βάρους τους εδραιώνεται περισσότερο μέσα από την εξουσία των ΜΜΕ», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Παρά το διαδεδομένο επιχείρημα ότι η υποεκπροσώπηση των γυναικών στον κόσμο των Μέσων Ενημέρωσης αντανακλά απλώς την πραγματικότητα της υποεκπροσώπησης των γυναικών στο δημόσιο πεδίο, όπως για παράδειγμα στην πολιτική, είναι κοινή γνώση, ανέφερε η κοινωνιολόγος του MIGS, ότι τα ΜΜΕ δεν καθρεφτίζουν αυτή τη γνώση, αλλά την κατασκευάζουν.
Το δανέζικο παράδειγμα
Στην εισήγησή της η κοινωνιολόγος του Ινστιτούτου ανέτρεξε σε μια πραγματικότητα όπως αυτή συμβαίνει στη Δανία. Τον Φεβρουάριο του 2015 η εφημερίδα «Πολιτικέν» ανανέωσε τους κανόνες έκδοσής της εστιάζοντας στην εκπροσώπηση των εθνικών μειονοτήτων και την ισότητα των φύλων.
Οι οδηγίες λένε με σαφή αναφορά ότι μέχρι το 2018 η αντιπροσώπευση των γυναικών και των αντρών στις φωτογραφίες θα πρέπει να είναι 50/50 και κάθε 10 ιστορίες θα πρέπει μία να έχει πηγές από άτομα εθνικής μειονότητας.
Η αριθμητική υποεκπροσώπηση των γυναικών στις ειδήσεις των ΜΜΕ δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ συντηρούν τις έμφυλες ανισότητες.
Προκαταλήψεις και σεξισμός
Τα ΜΜΕ συστηματικά χρησιμοποιούν γλώσσα που αναπαράγει στερεότυπα και προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο και η ίδια αυτή γλώσσα γίνεται φορέας πρακτικών προκατάληψης και σεξισμού.
Το Global Media Monitoring Project κατατάσσει τα έμφυλα στερεότυπα των μίντια σε τρεις κατηγορίες: στα εξόφθαλμα, τα κρυφά και τα στερεότυπα της χαμένης ευκαιρίας.
Ενα παράδειγμα χαμένης ευκαιρίας αποτελεί το άρθρο με τους 100 πιο σημαντικούς ανθρώπους της χρονιάς, από το οποίο, όπως παρατηρεί η ερευνήτρια εισηγητής, απουσιάζουν οι γυναίκες.
Στην κατηγορία κρυφά στερεότυπα ανέτρεξε, στα πλαίσια της παρουσίασης, στο άρθρο «Δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα παραδέχονται οι γυναίκες καριέρας». Είναι πολύ συχνό, πρόσθεσε, τα ΜΜΕ να ασχολούνται με τις δυσκολίες συνδυασμού της οικογενειακής της επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
Επεσήμανε ότι συχνά τονίζεται στα Μέσα ο όρος «εργαζόμενη μητέρα», αλλά όχι τόσο συχνά ο όρος «εργαζόμενος πατέρας», κάτι που, όπως υποστήριξε, ενδυναμώνει το στερεότυπο της σύνδεσης των γυναικών με το σπίτι και των αντρών με την εργασία και αυτό αντανακλά σε εργασιακές ανισότητες.
Σε σχέση με την κατηγορία των εξόφθαλμων στερεοτύπων, η κ. Αγγελή παρέπεμψε σε εκπομπή για το σχολιασμό των δημοτικών εκλογών.
Ελληνόφωνος δημοσιογράφος καλωσόρισε δύο γυναίκες πολιτικούς λέγοντας «οι όμορφες κυρίες που κοσμούν το στούντιο». Αυτό συνέβηκε στην Κύπρο το 2016, παρά το γεγονός ότι από το 1792 η Μαίρη Γουόλστονκραφτ έκανε κριτική στην εστίαση του δημοσίου λόγου στην εμφάνιση των γυναικών επιχειρηματολογώντας ότι «αυτό αποπροσανατολίζει και αποδυναμώνει τις γυναίκες, υπονοώντας ότι αυτές έχουν κυρίως διακοσμητικό ρόλο ακόμα και όταν βρίσκονται σε θέσεις ισχύος».
Ενα άλλο παράδειγμα ολοφάνερης στερεοτυπικής αναπαράστασης, που αποτέλεσε μέρος της παρουσίασης της ερευνήτριας του MIGS, ήταν δημοσίευμα με κύριο θέμα τον ενδυματολογικό κώδικα της βουλευτού του ΔΗΣΥ, Αννίτας Δημητρίου, η οποία ήταν καλεσμένη σε πρωινό τηλεοπτικό πάνελ ενημερωτικής εκπομπής.
Χαρακτηριστικό του συμβάντος, το ότι τότε, σε εκείνη την εκπομπή, η βουλευτής του ΔΗΣΥ είχε καλεστεί για να μιλήσει σχετικά με επιστολή που έστειλε προς την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου με θέμα που αφορούσε το σεξισμό στα ανήλικα κορίτσια.
Τι ορίζει το Συμβούλιο της Ευρώπης
Σύμφωνα με τον ορισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης, στη σεξιστική ρητορική μίσους περιλαμβάνονται προσβλητικά σχόλια για την εμφάνιση, τη σεξουαλικότητα και τους ρόλους των φύλων.
Αρθρα όπως το συγκεκριμένο ανοίγουν τη συζήτηση για τα όρια της ελευθερίας του λόγου, η οποία είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα κατοχυρωμένο σε διάφορες νομικές διατάξεις. Ωστόσο, η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι απόλυτο δικαίωμα.
Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με άλλα δικαιώματα, όπως η ελευθερία της έκφρασης, η ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, η ισότητα των φύλων και η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να θεωρηθούν ως αλληλένδετα και όχι αντίθετα δικαιώματα.
Αυτός είναι ο λόγος που η ελευθερία της έκφρασης δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ως ένας τρόπος για να φιμώσει τις γυναίκες και τα κορίτσια, αποσπώντας την προσοχή του δημοσίου διαλόγου από αυτά που λένε, στο πώς φαίνονται.
Εργαλεία ευαισθητοποίησης
Ενα από τα θέματα που απασχολούν συχνά το Ινστιτούτο είναι με ποιους τρόπους μπορεί να υπάρξει μια πιο αποτελεσματική συνεργασία και εμπλοκή όλων των φορέων και κυρίως των επαγγελματιών των ΜΜΕ, ώστε να υπάρξει ευαισθητοποίηση για ζητήματα ισότητας των φύλων στον δημοσιογραφικό λόγο.
Η συζήτηση για εξεύρεση τέτοιων τρόπων παραμένει, σύμφωνα με την εισηγήτρια του MIGS, ανοιχτή. Παρέθεσε μάλιστα τρόπους ευαισθητοποίησης των διαφόρων φορέων:
- Νομικά εργαλεία για την καταπολέμηση του σεξιστικού λόγου των ΜΜΕ, όπου εκφράζεται, και θέσπιση εσωτερικών κανόνων για την αναπαράσταση των φύλων στα ΜΜΕ.
- Συστηματική εκπαίδευση των επαγγελματιών των ΜΜΕ
- Ενδυνάμωση των δημοσιογράφων που αντιλαμβάνονται την ηθική ευθύνη τους στην ανισότητα των φύλων
- Οργανωμένη αντίδραση της κοινωνίας των πολιτών
- Εφαρμογή του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας με σαφείς ρήτρες για την ισότητα των φύλων.
Μόνο ένας στους τέσσερις νέους ανθρώπους των μίντια ανήκει στο γυναικείο φύλο.
Η εφημερίδα «Πολιτικέν» ανανέωσε τους κανόνες έκδοσής της, εστιάζοντας στην εκπροσώπηση των εθνικών μειονοτήτων και στην ισότητα των φύλων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου